In de aap gelogeerd
Twee maanden geleden troffen houthakkers in een woud in India een verwilderd meisje aan. Onlangs pikten de Nederlandse media het nieuws op. Ik dacht meteen aan een beeld dat ik eens tegenkwam in een dorp in de Aveyron in Zuid-Frankrijk. Op de sokkel stond Victor, Enfant Sauvage de l’Aveyron, gevangengenomen in St. Sernin/Rance, op 8 januari 1800. Ik was meteen nieuwsgierig naar het verhaal achter Victor, het verwilderde kind. Het bleek een verhaal zonder happy end.
Het meisje in India werd aangetroffen in een leefgemeenschap van apen. Ze leek zich in dat gezelschap prima op haar gemak te voelen, vertelde een agent die bij haar ‘redding’ betrokken was. Toen ze haar meenamen, renden de apen nog lange tijd krijsend en protesterend achter de troepen aan. ‘Arme apen’, zei mijn vrouw inlevend, toen ik het bericht voorlas. ‘Arm meisje’, dacht ik. Er viel geen land met haar te bezeilen, dus werd ze geparkeerd op de gesloten afdeling van een psychiatrische inrichting. Daar hopen deskundigen haar te socialiseren en aan de praat te krijgen. Vooralsnog bijt ze alleen maar van zich af, letterlijk. Ze stoot apenklanken uit en eet met haar mond van de vloer. Het arme kind.
Wetenschap nieuwsgierig naar wolfskind
De gelijkenis met het verhaal van Victor, verwilderd kind uit de Aveyron, is pregnant. Hij wordt voor het eerst gespot in 1797, maar laat zich niet gemakkelijk in de val lokken. Hij is vliegensvlug, klimt behendig in bomen, en laat zijn tanden zien. Drie jagers gaan op jacht naar het ‘wolfskind’. Op 8 januari 1800 slagen ze erin hem gevangen te nemen. Hij verzet zich als een wilde kat, maar dat mag niet baten. De jongen wordt ondergebracht in een streekziekenhuis in Saint-Affrique en wordt min of meer tentoongesteld. Parijse wetenschapskringen krijgen lucht van het fenomeen. Ineens wil iedereen kennismaken met het ‘levende en authentieke bewijs van hoe we in den beginne leefden als mens’.
In augustus wordt de wolfsjongen op transport gesteld naar Parijs. Ook daar belandt hij eerst als een studieobject in een hospitaal. Zoals gebruikelijk onder professoren, dient zich al snel een controverse aan. Hadden wij, beschaafde mensen, wel het recht om deze jongen zijn vrijheid af te pakken en vanuit de wildernis bloot te stellen aan onze civilisatie en te onderwerpen aan onze humane normen? Vanuit dit thema creëren kritische theatermakers zelfs een Vaudeville-voorstelling rond het lot van de weerloze sterveling uit de Aveyron. Ook de vraag of de jongen ‘achterlijk’ geboren is, of dat zijn achterstand was toe te schrijven aan zijn isolement in de wildernis doet de gemoederen onder professoren hoog oplopen.
Van studieobject tot kwijnend bestaan
Naar de herkomst van de wolfsjongen blijft het gissen. Even steken geruchten de kop dat een plaatselijke notaris de jongen als een ongewenste hond zou hebben achtergelaten in de bossen uit schaamte voor zijn vermeende doofstomheid. De notaris zal goed last hebben gehad van de roddels, maar sluitende bewijzen bleven uit. Uiteindelijk ontfermt een Parijse geleerde zich met de beste bedoelingen over de jongen. Hij heet Jean-Marc Gaspard Itard en is gespecialiseerd in dovenonderwijs. Hij is degene die de jongen zijn naam Victor geeft. Opmerkelijk feit: in een film die François Truffaud in 1970 over de lotgevallen van Victor maakt – Enfant Sauvage – neemt de vermaarde Franse cineast zelf de rol van de arts voor zijn rekening. Jean Itard laat al zijn geduld en educatieve expertise los op de jongen. Resultaat: nul. Verder dan een paar onverstaanbare woordjes brabbelen, komt de armzalige Victor niet. Zijn goedhartige leermeester geeft de moed na vijf jaar op.
Vanaf dan lijdt Victor een kwijnend bestaan in een doofstommeninstituut voor armen, geleid door een zekere mevrouw Guéren. Het instituut is gevestigd in een oud en verlaten klooster in de Impasse de Feuillantines, toen een akelige, van zon gespeende steeg in het 5e arrondissement van Parijs. Hoe het er nu is, weet ik niet. De aandacht voor Victor neemt snel af. De wetenschap vergeet hem, de wereld vergeet hem. In 1828, na eindeloze jaren van eenzame opsluiting, verlost de dood hem uit zijn lijden. Het lichaam van het wolfskind dat liefdevol werd omarmd door de beschaafde mens, wordt achteloos in de gemeenschappelijke beerput gedumpt. Einde verhaal.
‘Arme apen’, zei mijn vrouw terecht toen ik het bericht over het meisje uit India voorlas.
Arm meisje, peinsde ik, denkend aan het verhaal van de onfortuinlijke Victor, Enfant sauvage de l’Aveyron, gevangengenomen in St, Sernin/Rance, op 8 januari 1800. Hebben wij mensen het recht om…?
