Grand Hotel Evaux

Onze kennismaking met de Creuse begon een kwart eeuw geleden in Evaux les Bains, in het oosten van het departement, grenzend aan de Auvergne. Een plaatselijke notaris zou ons meenemen op een reis langs diverse droomobjecten. De goede man hield kantoor in een wat groot uitgevallen schaftkeet op een schraal terrein, niet ver van de warme baden waar Evaux haar reputatie aan dankt.

 

 

De notaris was kleiner dan Sarkozy en had voor deze zonovergoten dag gekozen voor een iets te strak, beige zomerkostuum en een roze overhemd. Hij maakte een gehaaste indruk. Hij reed, zo bleek toen hij ons uitnodigde hem te volgen, in een open sportauto die er snel en duur uitzag. We hadden de grootst mogelijke moeite hem bij te benen in onze Renault 4, op de smalle wegen in het wat vlakke, boerse landschap rond Evaux. We crosten van krot naar krot. Bij elke stop wiste Sarkozy het zweet zijns aanschijns manmoedig van zijn rood aangelopen voorhoofd en rammelde hij verwachtingsvol met zijn enorme sleutelbos. Aan het slot van de dag stond er haat in zijn ogen. Zijn beige pak kon naar de stomerij.

Evaux les Bains doet zijn stinkende best om de tand des tijds te weerstaan. Tweeduizend jaar geschiedenis rust als een eikenhouten crucifix op haar schouders. De historische kern is aardig opgeknapt, maar dat kan niet verhinderen dat de leegstand voortwoekert. Wie heeft nog zin om hier een nerinkje te drijven? Als wij sinds lange tijd door de autoluwe winkelstraten slenteren, zijn ze leeg en verlaten. En dat op een zaterdagmiddag, van oudsher het ultieme moment van de week om schoenen en jurkjes te passen en je door de wijnkoopman een paar mooie flessen aan te laten praten. Die tijd is voorbij. Schoenen en jurkjes kopen we op internet. Wat niet past of bevalt, gaat gratis terug, desnoods nadat we de spullen eerst een week hebben afgedragen en bezoedeld. Onze flessen kopen we in de supermarché, tegelijk met de andere dagelijkse boodschappen.

Het optimisme van Evaux les Bains

We drinken iets op de besloten achterplaats van Café du Commerce aan de Grande Rue, nummer 21. Op Trip Advisor staan zes recensies. Drie klanten gaven de hoogste score aan het zwaar verouderde, afgeleefde etablissement. Excellent. De uitbater is een geboren optimist. In de zomermaanden organiseert hij op de vrijdagavonden karaokesessies en elke zondagmiddag een BBQ, omlijst met Franse chansons, ten gehore gebracht door een plaatselijke diva. Of het loopt? “We klagen niet, mijnheer.” Als we de initiatiefrijke kroegbaas vragen waarom zijn hand in het verband zit, vertelt hij dat hij gebeten is door zijn eigen hond. Hij ging per ongeluk op een kluif zitten die het beest op de canapé had laten slingeren. Dan vraag je erom.

In tegenstelling tot de Auvergne, die rijkelijk bezaaid is met kuuroorden, komen we er in onze regio bekaaid vanaf. Evaux les Bains is het enige kuuroord in de Limousin, zoals  de regio waarvan de Creuse onderdeel uitmaakt tot 2014 heette. Sindsdien horen we bij Nouvelle Aquitaine, net als Bordeaux. Van enige vergelijkbare grandeur ontbreekt ieder spoor. Kuren in Evaux les Bains is een serieuze aangelegenheid. Wie lijdt aan reumatiek, spataderen of specifieke gynaecologische kwalen, kan zich hier op kosten van de publieke zorgverzekering en onder toeziend oog van een medische staf onderdompelen in het heilzame water uit de omliggende heuvels. Je komt weer als herboren bovendrijven. Het moet welhaast een verkwikkende ervaring zijn als we afgaan op het energieke gekwek van enkele oudere dames die dankbaar gebruikmaken van het genereuze Franse zorgstelsel. Door een armzalige schutting van vale plastic grasmatten zien we ze samenklitten in een hoek van een stomende betonnen bak, het buitenbad. Ze kletsen er lustig op los. Waarover, denk je dan. Over hun meest intieme ongemakken?

Moderne faciliteiten achter een nostalgische façade

Op internet staat te lezen dat de baden van Evaux in 2001 na een ingrijpende renovatie opnieuw in gebruik zijn genomen en dat het complex tot de modernste voorzieningen van Frankrijk behoort. De buitenkant verraadt daar niets van. De ontvangstzijde gaat nog, mede dankzij de nostalgische façade van het Grand Hotel en de parkachtige setting. Loop je verder, langs de linker vleugel van het complex, waar zich het buitenbad met de babbelzieke tantes bevindt, dan zinkt de moed je in de schoenen. Roestvrijstalen leidingbuizen voeren het heilzame water langs een weelderige bergflank een troosteloos machinegebouwtje in. De deur staat open. Ik negeer het rood-witte lint en neem een kijkje. Wat ik zie, lijkt op de machinekamer van een negentiende-eeuws stoomschip. De temperatuur die er heerst trouwens ook. Het is een sauna, binnen. Het is haast onvoorstelbaar dat deze verzameling schroot een der modernste kuurvoorzieningen van Frankrijk draaiende houdt, maar begrijp me goed, de staat van onderhoud waarin een machinekamer verkeert, zegt niets over het schip en haar bemanning. Wat niet wegneemt dat ik voor de kletskousen in de hoek van het zwembad weinig heil verwacht van het mineraalrijke bronwater. Er zijn nu eenmaal kwalen waaraan je niet meer moet willen dokteren als de houdbaarheidsdatum verstreken is.

 

 

Dat de Creuse haar kuuroord behield, is niet vanzelfsprekend. Lange tijd leed het erfgoed waarvan de bron teruggaat tot de Gallo-Romeinse tijd, een kwijnend bestaan. In 2000 ans de Thermalisme avec Evaux et son Histoire, een slordig gestencilde doctoraalscriptie van ene D. Chatenet-Civade, waar ik ooit de hand op wist te leggen, staat het allemaal nauwgezet beschreven. Mevrouw Chatenet studeerde voor pillendraaier, wat in de Creuse niet alleen een eerzaam maar vooral ook winstgevend beroep is. Hoe onaanzienlijk en dun bevolkt de dorpen er ook zijn, ze beschikken stelselmatig over een apotheek. De godganse dag gaan klanten in een niet aflatende stroom in en uit. Ze hinken met lege handen naar binnen en huppelen naar buiten met een papieren zak die tot de rand gevuld is met medicamenten. Het zijn de apothekers die het recept in handen hebben voor de haast onmogelijk hoge leeftijd die voor de ingezetenen van de Creuse is weggelegd.

Romeinen in Evaux les Bains

Het dal van Evaux les Bains werd al ruim voor onze jaartelling bewoond. Er zijn sporen van de Keltische cultuur aangetroffen en het is alleszins denkbaar dat druïden het warme water uit de hooggelegen rotsformatie gebruikten voor hun toverdrankjes. In de eerste helft van de negentiende eeuw, toen het water van Evaux werd herontdekt voor commercieel gewin, stuitte men bij nivelleringswerkzaamheden voor de aanleg van gezondheidsbaden op indrukwekkende muren en fundamenten van wat een zeer luxueus en ingenieus Gallisch-Romeins badcomplex moet zijn geweest. Er werd veel marmer aangetroffen en er kwamen fraaie, met mozaïek ingelegde bogen tevoorschijn. Rond een centrale binnenplaats lagen ooit vijf zwembaden gegroepeerd, vier rechthoekige en één ronde, en diverse zitbaden, alles gevoed door een veertigtal bronnen.

De thermale baden waren cruciaal voor de dagelijkse hygiëne van de Romeinse burgerbevolking. Wat kon men zich beter wensen dan het gratis water uit de rotsen van Evaux dat een constante temperatuur heeft van 32 graden Celsius? Aangetroffen munten met de beeltenis van Agrippa Postumus, heerser over het Gallische keizerrijk van 260 tot 269, wijzen erop dat de badvoorzieningen tot de derde eeuw dienst deden. Een zware brand maakte een abrupt einde aan het luxe Romeinse leventje. Het is niet onwaarschijnlijk dat er opzet in het spel was. Het waren roerige tijden. De Franken en Barbaren die het Romeinse keizerrijk als horzels lastigvielen, vonden al dat gebadder maar decadent gedoe. Echt iets voor mietjes. Vergeet niet, het was een heel andere tijd. Ook werd er nog nergens gevoetbald. De Franse aannemers die grondwerkzaamheden verrichtten voor de nieuwe kuurbaden toonden weinig respect voor het erfgoed. Het leeuwendeel van de Romeinse ruïnes verviel aan de sloophamers en werd geofferd aan de moderne tijd.

Na de Romeinen keek lange tijd nauwelijks iemand om naar de warmwaterbronnen van Evaux. In de middeleeuwen was er enige belangstelling vanuit nabijgelegen kloosters voor de bronnen van Julius Ceasar en een handvol particulieren was zo snugger om het warme water te benutten voor een eenvoudige doch duurzame badvoorziening aan huis. Echte investeringen blijven uit tot de jaren dertig van de negentiende eeuw, als een kongsi van plaatselijke notabelen, grondeigenaren en ondernemers de handen ineen slaat en een maatschappij opricht ter exploitatie van het bronwater van Evaux. Door politieke onrust sterft de onderneming een vroege dood.

Liefde en toerisme in de Creuse

Maar dan breekt de moderne tijd écht aan. De spoorwegen sluiten Evaux les Bains in 1885 aan op de logistieke levensader van de nieuwe epoque. Dankzij de treinverbinding, en dankzij de snelle doorbraak van het kuurwezen bij de gegoede burgerij, stoomt Evaux les Bains op in de vaart der volkeren. Evaux krijgt zijn eigen ‘Kurhaus’, zijn Grand Hôtel Thermal. Er komt zelfs een klein casino. Het water uit de nabij gelegen rotsen wordt uit en te na getest en goed bevonden en artsen van naam en faam verbinden zich aan het kuuroord waar reumatiek, spataderen en gynaecologische kwalen verdwijnen als sneeuw voor de zon. Een toeristische trekpleister heeft Evaux les Bains nooit willen worden.

Onze avontuurlijke reis langs plaatselijke droomobjecten, waarbij mijn stuurmanskunst en het motorvermogen van onze oude Renault 4 danig door meester Sarkozy op de proef werden gesteld, leverde niet op wat we zochten. Het kon ons niet deren, want we vonden iets waar we niet naar op zoek waren maar wat veel kostbaarder is: een klein stukje verloren tijd. In Grand Hôtel Thermal, waar we die nacht sliepen. De houten vloeren van de immense eetzaal kraakten, de kroonluchters haperden, in de hoeken van de hoge plafonds hoopte spinrag zich op, de dekschalen waren dof en de pakken van de obers vaal, maar er heerste een aangename, oud adellijke, verstilde atmosfeer. Ik voelde me direct thuis in deze entourage en nam me voor om hier ooit, als de omstandigheden het toelieten, voor langere tijd mijn intrek te nemen en er een verpletterende roman te schrijven over liefde en toerisme in de Creuse. Een titel had ik al: Grand Hotel Evaux.

De jaren vlogen om en de omstandigheden duldden geen gekkigheid. Bovendien stond de erbarmelijke kwaliteit van het tweepersoonsledikant de realisatie van mijn ambities in de weg. Maar mijn optimisme is even onverwoestbaar als dat van Evaux les Bains. Er bestaan vergevorderde plannen om het hotel nieuw leven in te blazen, met een facelift die een injectie vergt ter waarde van een slordige 5,5 miljoen euro. Ik krijg mijn herkansing! Het vervelende is dat de tijd me als zo vaak heeft ingehaald. Er bestaat al een geniale roman over liefde en toerisme. Met een bijna gelijkluidende titel.

 

Kuren in Frankrijk?

Lees ook Winterstad voor Franse teringleiders