Dit is wat mijn moeder zei
Ik zie ze zo voor me. Mijn twee zussen, die, aan de eettafel gezeten, tegenover elkaar en met verbeten trekken, tegen wil en dank hun best deden zich de kunst van het blokfluitspel eigen te maken. Het was verplicht oefenen, minstens een uur per dag. En ik? Ik liet geen middel onbeproefd om ze tijdens hun stokkerige spel van de wijs te brengen.
Voor met name mijn jongste zus, die meende over enig muzikaal talent te beschikken, waren mijn sabotageacties een ware gesel. Op een kwade namiddag trok ze het niet meer. Ze brak haar spel bruusk af, stond ziedend op van tafel, en sloeg met haar blokfluit op me in. Die brak in tweeën, waarop zuslief hartverscheurend begon te gieren en te brullen. Hierdoor gealarmeerd stoof mijn moeder vanuit de keuken de huiskamer binnen. Zij overzag het slagveld, raapte beide blokfluitdelen van de vloer, begreep direct dat ik de aanstichter des kwaads was en werd door radeloosheid overvallen. Mijn moeder stamelde slechts: ‘Wat nu, wat nu? zei Pietje Cru.’
Het verhaal achter Pietje Cru
Althans, ik herinner me dat ze het zo zei. En dat was waarschijnlijk ook zo, want het origineel werd op grote schaal verbasterd. De oorspronkelijke versie luidt: ‘Wat nu?’ sprak Pichegru. Ik geloof niet dat er ook maar iemand is die de gevleugelde woorden nog gebruikt. Oude, uit de mode geraakte en vaak verbasterde uitdrukkingen zijn typisch iets voor de moeders uit die tijd – de tijd van mijn reeds lang vervlogen jeugdjaren.
De gevleugelde woorden verwijzen naar Jean-Charles Pichegru (1761-1804), een Franse generaal die diende onder Napoleon en eind 1794 ons kikkerlandje binnenviel, waarvan het zuidelijke deel werd bestierd door het Oostenrijkse Huis Habsburg. Pichegru en zijn vermetele doch vermoeide mannen verschansten zich in ’s-Hertogenbosch om van daaruit door te stoten naar het gewest Holland. Zij stuitten echter op de eindeloze waterplas van het Hollands Diep, gevoed door de Rijn en de Maas, en door de slimme Hollanders effectief aangewend als verdedigingslinie. Op dat moment moet de generaal gezegd hebben: ‘Wat nu?’ En omdat er zich flink wat anti-royalisten bij hem hadden aangesloten, Nederlanders die een broertje dood hadden aan Willem V, de Prins van Oranje, vatte de uitdrukking snel post in de Nederlanden.
De Prins van Oranje koos het hazenpad
Pichegru had mazzel en zag zijn dilemma snel opgelost. Kort nadat hij zich eind 1794 in Den Bosch had verschanst, raakte Nederland in de greep van een winter die, zou je hem naar nu verplaatsen, aan de tafel van DWDD tot de ultieme hysterie zou leiden bij de vaste ploeg van Elfstedentochtadepten en –veteranen. Maar schaatsen was geen passie van Pichegru. Hij en zijn mannen liepen over het ijs Holland binnen en daarmee was de bezetting van het toenmalige Nederland door Frankrijk een feit. De Prins van Oranje koos het hazenpad. Aan de Franse tijd, die duurde tot 1813, hielden we nog heel wat meer interessante uitdrukkingen en versjes over.
In de eeuw van mijn moeder, toen de uitdrukking die we danken aan de Franse generaal nog veelvuldig werd gebezigd, volgde vaak een toevoeging. Deze zat nog verstopt in mijn geheugen: ‘Wat nu?’ zei Pichegru, en hij hing met zijn beentjes in de kippenjus. Op de website van Het Genootschap Onze Taal kwam ik ook nog een mooie tegen: ‘Wat nu?’ zei Pichegru. ‘Kan niet verrotte’, zei Bernadotte. Deze Bernadotte was eveneens een hoge Piet in het leger van Napoleon. Pichegru en Bernadotte raakten later beiden verstrikt in een web van samenzwering en verraad. Pichegru belandde in het cachot en werd daar in 1804 dood aangetroffen. Gewurgd.
Verzachtende omstandigheden
Ik kan geen blokfluitconcert horen, zelfs niet van de vermaarde Frans Brüggen, de grootste blokfluitist die Nederland ooit kende, of ik moet denken aan mijn moeder en schaam me diep om mijn tergende gedrag als jongeling. Ik zie haar zo weer voor me, in elke hand een halve blokfluit voor zich uitstrekkend en stamelend: ‘Wat nu, wat nu? zei Pietje Cru.’
Aan de andere kant, er zijn verzachtende omstandigheden: het talentloze blokfluitspel van mijn zussen ging werkelijk door merg en been en kerfde een kras in mijn tere kinderziel. Die kras is nooit geheeld.
