Tijdens mijn dagelijkse dorpsronde kom ik een loopstal tegen. Dikwijls maakte ik hier een praatje met Alain, de boer van ons dorp. Als gevolg van een gruwelijk ongeval is dat verleden tijd. Zijn zoon die het boerenbedrijf voortzet, is te schuw voor een praatje. Bovendien is hij steevast gehaast. Daarom praat ik tegenwoordig met de bewoners van de loopstal, de koetjes en kalfjes in de Creuse.

In het bijzonder richt ik me tot de kalveren. Kinderen zijn nu eenmaal leergieriger dan hun ouders. Ze staan nog open voor originele opinies en zijn niet vooringenomen. Niet zelden moet ik het verlangen om er even bij te gaan liggen onderdrukken. In het stro, met tevreden gesnuif om me heen, lekker warm. Zo heerlijk rustig.

Nostalgie

De geur van een koeienstal brengt herinneringen aan mijn kinderjaren tot leven. Als Haags stadsjongetje bracht ik veel vakanties door in Twente en de Achterhoek. Maar om met de grote Franse filmactrice Simone Signoret (1921-1985) te spreken, ‘nostalgie is ook niet meer wat het was’.

Zodra alle beleefdheden en dorpsroddels zo ongeveer zijn uitgewisseld, herkauw ik dikwijls wat oud mond-en-klauwzeer. De bio-industrie, koeiengekte, kalverliefde, grensoverschrijdend gedrag, stierballenvertoon, er is geen thema dat ik schuw. De kalfjes kijken me sluw en nieuwsgierig aan. Hun moeders houden me met een half oog in het snotje en luisteren met geoormerkte achterdocht toe, beducht voor complottheorieën.

Niet dom, en tweetalig bovendien

De kalveren zijn niet dom, en tweetalig bovendien. Want als ik roep ‘ik kom je pakken’ deinzen ze terug. Idem dito bij ‘blanquette de veau!’ Ik kan het niet laten. Noem het kleinschalige sociologische veldexperimenten.

‘Wat een rund’, zeggen ze waarschijnlijk, als ik mijn hielen licht om mijn wandeling voort te zetten. ‘Wat een halve zool, met zijn misselijkmakende grappen.’ Misschien hebben ze gelijk. Mogelijkerwijs geeft mijn dagelijkse conversatie met de koetjes en kalfjes in de Creuse blijk van een gestaag versimpelingssproces.

Maar dan nog, wat moet je anders op het Franse platteland?

September 2001. Met goede moed banen we ons een weg door de vallei van de Kleine Creuse. Boven op de berg wacht ons een spookachtig oord dat wordt gedomineerd door verongelijkte torens, brullende leeuwen en mist. Je moe niet huil nie, je moe nie treur nie, zingt een echo uit mijn jeugd. Maar de Stellebosse kerels komen nie. Niet in de Creuse.

Als uit graniet gehouwen houden ze de wacht aan weerszijden van de poort. Geen nachtmis, dit jaar. Wel een kerstboom. Om er nog iets van te maken in de spookachtige nederzetting Toulx-Sainte-Croix

Moderne mensen zijn graag onderweg. De pandemie van 2020 legt de reislust en verplaatsingsdrang aan banden. Maar straks, als we allemaal zijn ingeënt en het coronavirus alleen nog welig tiert in straatarme uithoeken van de wereld waar ze niet eens aan grootschalige vaccinatieprogramma’s durven te denken, trekken we er weer massaal op uit. Dan weten piloten en stewardessen al snel niet meer waar ze het moeten zoeken en slaan ze met de vuist op tafel voor een loonsverhoging.

We gaan verder op de oude voet, als trekvogels die hun instinct volgen omdat ze zich van geen griepgevaar bewust zijn.

Ik blijf in de Creuse en maak zo nu en dan een wandeling. Niet meer zulke lange en geen dagen achtereen, zoals in 2001. Daar kijk ik met genoegen op terug. We hadden ruim driehonderd kilometer in de benen toen een surrealistische gebeurtenis een einde maakte aan onze meerdaagse voettocht.

Wat deed jij?

Vrijwel alle mensen die ik ken weten nog precies waar ze waren, die dag. En wat ze deden. Henriëtte en ik bevonden ons in La Courtine, een levendige plaats op het Plateau de Millevaches. Dat wil zeggen: het wás ooit een bedrijvige nederzetting, toen het bijbehorende en gelijknamige militaire oefenkamp nog floreerde. In Nederland maakte Rijk de Gooyer de legendarische legerbasis onsterfelijk.

Wat we er deden, in La Courtine? Na een stevige en nostalgische wandeling over een reeds lang opgeheven spoortraject hielden we bivak in hotel Bacchus. Verder niets bijzonders. Het etablissement bestaat nog steeds, al kun je er niet meer dagelijks eten, zoals toen. Alles wordt minder.

Een mistige ervaring in de vallei van de Kleine Creuse

Twee verre torens dienden ons tot bakens tijdens onze persoonlijke kruisgang naar Toulx-Sainte-Croix. Vanuit een van de torens moet je La Courtine kunnen zien liggen, maar alleen als je gezegend bent met adelaarsogen. In de kroon van de toren is de liefhebber van vergezichten een panoramische kennismaking met maar liefst zeven departementen vergund. Een oriëntatietafel geeft tekst en uitleg. Met zijn blikveld van minstens honderd kilometer biedt de toren een van de meest spectaculaire verrekijkerservaringen van Frankrijk, zeg men. Toen ik de toren jaren later een keer beklom – Henriëtte bleef vanwege hoogtevrees beneden, samen met Falderappes – hing er een waas tussen mij en de zeven departementen die het midden hield tussen mist en motregen, een weersgesteldheid die niet zeldzaam is in de vallei van de Kleine Creuse.

Hij belooft een van de meest spectaculaire vergezichten van de republiek Frankrijk, deze observatietoren van Toulx-Sainte-Croix. Maar nu even niet.

De observatietoren werd gebouwd op initiatief van een voormalige pastoor van Toulx-Sainte-Croix, vader Aguillaume. Hij deed zijn parochianen graag een aandenken cadeau. Hoeveel gelovigen er gemiddeld naar zijn zondagse mis kwamen, weet ik niet, maar de huidige pastoor moet zich met heel wat minder schapen tevreden stellen. De afgelopen dertig jaar liep het aantal inwoners van Toulx-Sainte-Croix met meer dan de helft terug. De teller staat in de buurt van 250. Het is een lot dat veel gemeenten in de vallei van de Kleine Creuse beschoren is.

Vader Aguillaume was naast geestelijke amateurhistoricus. Hij liet zich inspireren door middeleeuwse verdedigingstorens, wat te zien is aan de kantelen en schutsgaten bovenop. In 1932 begon hij geld bij elkaar te bedelen voor zijn project en kon de eerste steen worden gelegd. Daar bleef het zo ongeveer bij als gevolg van malversaties met de financiën. De eerbiedwaardige Aguillaume ging voor onsterfelijkheid en strandde halverwege in geklungel. Voor hem geen welluidend Halleluja.

Door de opkomst van radio en televisie werd de observatietoren in 1956 alsnog af gemetseld. Er verrees een radio-ontvangststation aan de voet van de toren en dat bracht geld in het laatje. Tussen 2007 en 2009 werd de observatietoren met behulp van een mooie EU-subsidie opgekalefaterd. De tweede toren van Toulx-Sainte-Croix – de watertoren – stond erbij en keek ernaar. Strontjaloers.

Leven in tijden van cholera

Zelfs bij mist is die tweede toren vanuit de observatiepost naar het ontwerp van de oud-pastoor zichtbaar. De watertoren doet geen dienst. Hij staat er belabberd bij en voelt zich afgedankt. Frankrijk moet er meer dan 16.000 gehad hebben, volgens een oud artikel in Le Figaro, waar ik tijdens mijn research- en schrijfwerkzaamheden op stuitte, dikke en dunne torens, torens van steen, torens van beton, torens van ijzer, sierlijke dames, plompe heren. Deze waterkastelen, zoals Frankrijk ze noemt, worden met uitsterven bedreigd. Dat is weer eens wat anders dan de grutto.

Gaandeweg de zeventiende eeuw schoten watertorens overal in Europa als paddenstoelen uit de grond. Men begreep dat schoon en veilig water cruciaal was om een akelige ziekte uit te bannen, een bacterieel ongemak waar je van aan de schijt raakte en dat je vaak bekocht met een wrede dood door uitdroging. Hygiëne was het toverwoord.

Men wist de bacterie aardig te temmen met de aanleg van deugdelijke waterleidingsystemen. Volgens de wet der communicerende vaten hielden de torens de druk in de leidingen op peil. Oplossingen lagen toen dichter binnen handbereik dan vandaag de dag, zo lijkt het wel. Cholera verdween uit de westerse wereld en werd het exclusieve domein van straatarme landen en vluchtelingenkampen. Leve de vooruitgang!

Hoed je voor een acute aanval van neerslachtigheid

Als ik terugdenk aan onze eerste kennismaking met Toulx-Sainte-Croix schiet me één woord te binnen. Spookachtig. Bij onze aankomst, laat in de middag, sloeg het weer om. De zon die ons de hele dag parten had gespeeld en Falderappes in greppels deed vluchten om beschutting te zoeken, verdween achter laaghangende bewolking. Het begon te miezeren. De lage, sombere kerk, gescheiden van zijn klokkentoren, stond er verweesd bij. Aan beide zijden van het portaal zagen we een uit graniet gebikte leeuw staan, aangetast door eeuwen van afwisselende zonnestralen en priemende regen. Falderappes nam de uitheemse roofdieren serieus door schel tegen ze te blaffen.

Er stak een schrale wind op. Om niet ten prooi te vallen aan acute neerslachtigheid, haastten we ons naar de oude, markante villa aan de rand van het Gallo-Romeinse woonoord. Daar zouden we overnachten. We belden aan maar men gaf niet thuis. Intussen begonnen de leeuwen die de wacht hielden bij het vermoeide kerkgebouw klaaglijk te brullen.

Ik dacht: waar zijn we in godsnaam mee bezig?

Toen de Franse staat ons onlangs weer wat meer bewegingsvrijheid toestond – tot 100 km rond ons dorp, hemelsbreed – reden we op de eerste zonnige zondag naar Mortemart. Deze charmante plaats ligt in de Haute-Vienne, aan de voet van les Monts de Blond, een klein en niet te hoog bergmassief, vernoemd naar het gelijknamige dorp. Dit is een van onze favoriete wandelgebieden. Er begint een fraai monnikenpad in Mortemart. We liepen het al eerder, maar het verveelt nooit.

Alles was nog dicht, in Mortemart. Enfin, alles… Zoveel zit er niet. Een hotel waar je goed kunt eten in een erg mooie tuin en een café/bistro met een ruim terras dat zicht biedt op de nostalgische overdekte markthal. Beide waren gesloten en bij en rond de markthal heerste een doodse verlatenheid. Niet getreurd. Wij hadden onze Covid-19-voorzorgsmaatregelen getroffen. In een kleine rugzak droegen we drank en spijzen voor een picknick met ons mee.

De met zorg gerestaureerde markthal dateert uit de achttiende eeuw. Ons geliefde monnikenpad dankt zijn bestaan aan de stichting van maar liefst drie kloosters. In de eerste helft van de veertiende eeuw schoten meerdere ordes hier wortel. Eén kloostercomplex verdween. De twee andere laten zich nog bewonderen. Het zijn indrukwekkende complexen, opgetrokken uit het graniet van de streek. Trots en onaantastbaar.

Kostelijk erfgoed in Mortemart

Dankzij de monniken staat er ook een monumentale veertiende-eeuwse kerk in Mortemart. Om de rondleiding compleet te maken mag het lieflijke kasteel van de hertogen van Mortemart niet onbeschreven blijven. Het is een ingetogen bouwwerk met een kloeke toren, een kleurrijke tuin en een rustieke vijver. In deze vijver woont een zwaan die niet te vertrouwen is. In het kleine kasteel woonden door de diverse eeuwen heen illustere edelen. Naar verluidt waren enkelen van hen bevriend met Lodewijk XIV, de Zonnekoning die zei: De staat, dat ben ik. Al die kostelijke erfgoed maakt dat Mortemart de status van Plus Beau Village de France geniet.

Het eerste deel van ons monnikenpad loopt langs gestapelde muren waarachter het terrein van het Augustijner klooster ligt. Bij een verstilde ven vervolgen we ons pad via een van de bewegwijzeringsbordjes het bos in. De goed onderhouden route voert ons omhoog. Soms behoorlijk stijl. De wandeling voert ons door een paar vergeten gehuchten. De tijd heeft er stil gestaan, zo wil het cliché. We zijn maar net zestig kilometer van huis. Toch ‘voelt’ het weer als een heel ander stuk Frankrijk. Niet vanwege de stilte, maar door de bouwstijl. Het verschil in sfeer zit vooral in de dakpannen. Die lopen rond. Op zijn Toscaans. Het is de stijl van de nabijgelegen Charente en doet verlangen naar duinen en pijnbomen van de Atlantische kust.

Om van te watertanden

In een van de gehuchten stuiten we op de ultieme picknickplaats. De uit natuursteen en boomstronken samengestelde tafel en zitjes, gelegen tegen een rotswand en omgeven door potten met exotische planten, doet ons watertanden. Hier willen we zitten! Maar we zien meteen dat de idylle bij het tegenovergelegen huis hoort. Het raam staat open. Na enig beleefd roepen verschijnt er een galante veertiger in de deuropening.

Onze picknickidylle…

Ik wijs naar onze picknickplek en vraag naar de bekende weg: ‘Is dit privé of public?’

Hij begrijpt vast wel dat ik hiermee op een beleefde manier wil vragen of we zijn sprookje voor de duur van een eenvoudig maal mogen meebeleven. Hij kijkt me geamuseerd aan en zegt: ‘Dit is privé, meneer.’

Er valt een enigszins ongemakkelijke stilte. Je zou kunnen spreken van een patstelling. Goddank is mijn vrouw assertiever dan ik. Ze zegt: ‘Wat een prachtig plekje heeft u gecreëerd. Vindt u het goed als wij er gebruik van maken voor een picknick?’

‘Dat is goed’, zegt de eigenaar, ‘als u maar geen rommel achterlaat.’ Hij draait zich om en verdwijnt zonder ons een smakelijk eten toe te wensen naar binnen. Onfrans.

Zijn voorwaarde zet me aan het denken. Heeft hij slechte ervaringen met passanten? Zijn er al eens eerder mensen neergeploft, zonder toestemming te vragen, die vervolgens een mestvaalt achterlieten? Was niet hij, maar waren wij juist onfrans met ons verzoek? Enfin, we installeerden ons in het zonnetje en lieten ons de kaas, salade, koude kip en rosé goed smaken. De eigenaar zagen we niet meer terug.

De schillen en de dozen…

We vergewisten ons ervan dat we geen kruimel of snipper achterlieten. Ik ruimde zelfs een paar plastic dingetjes op die er al lagen. Laat niet, als dank, Voor ’t aangenaam verpoozen, Den eigenaar van ’t Bosch de schillen en de doozen. Aldus de tekst op romantische affiches van de Toeristenbond voor Nederland – thans de ANWB – die in 1915 campagne voerde tegen de vervuiling van onze parken en landschappen. Die trend om te rijmen lijkt trouwens weer in opmars in het reclame- en communicatievak.

We liepen en liepen. Ik begon hem goed te voelen, ongeoefend als ik was als gevolg van twee maanden huisarrest. Voorzichtig informeerde ik of we wel goed liepen. Mijn vrouw is altijd van de route. Ook zij twijfelde. In een volgend dorp spraken we een oudere heer aan die, zo te zien zeer tot zijn genoegen, iets in zijn moestuin deed. Mortemart? Dan kunt u het best deze weg volgen tot aan de hoofdweg. Dan naar links. Hoever? Zes, zeven kilometer, schat ik. Daar schrokken we enigszins van.

Terug in Mortemart

Daar we geen kaart bij ons hadden zat er niets anders op dan de aangeven lus te volgen tot aan de hoofdweg. Die strekte zich vervolgens kaarsrecht voor ons uit. Als een eind zonder eind. We spraken elkaar moed in en liepen over het asfalt naar de horizon. Liften was geen optie. De staat stond contacten met vreemden op minder dan een meter afstand niet toe. Dat is lastig in een auto. Er reden trouwens nauwelijks auto’s.

Met pijnlijke voeten maar nog steeds opgewekt arriveerden we in de vroege avond in Mortemart. Daar was alles nog steeds doods en verlaten. Noch bij de kerk, noch bij de kloosters, noch bij de markthal, noch bij het kasteel van de hertogen viel enig leven te bespeuren. Zelfs de zwaan in de kasteelvijver hield zich van de domme. Het plotselinge besef dat het niet mogelijk was om op een fijn terras de benen te strekken en in een fris biertje te happen overviel ons als een koude douche na een lange wandeling.

Ze hadden smaak, de hertogen van Mortemart

De modewereld schudt op zijn grondvesten. Klimaatverandering en kinderarbeid eisen hun tol. Spilzieke fashionchicks komen tot inkeer. De koopschaamte slaat toe. Maar gelukkig is daar dé gewetensusser van het nieuwe decennium: de kledingbibliotheek. Laat je niet gek maken! Kom liever eens inspiratie opdoen in de Creuse. Daar is de mode trendy en duurzaam ineen. Dankzij één onverbiddelijke bestseller: de robe-tablier.

Ik lag nog in bed en luisterde naar Nieuwsweekend. Het was zaterdagmorgen 28 december 2019. Ene Marieke Eyskoot, fashion- en duurzaamheidsdeskundige, fulmineerde tegen het stadsbestuur van Amsterdam. Dat moest, vond Eyskoot, optreden tegen de kerstboodschap die de winkeliersvereniging van de Kalverstraat in vrolijke ledverlichting boven de Amsterdamse koopgoot had opgehangen: ‘Shop. Never stop’. Schokkend, meende Eyskoot, niet meer van deze tijd. Vervolgens hield zij een pleidooi voor het leasen van kleding. En zo maakte ik op die bewuste zaterdagochtend kennis met het begrip ‘kledingbibliotheek’. Toen pas? Ja, sorry, ik woon in de Creuse.

De kledingbibliotheek, leerde ik via Google, is een nieuw fenomeen in de deeleconomie. Het is een modewinkel (of webshop) die maar in één opzicht van de traditionele boetiek verschilt: je koopt niet, maar leent, huurt of least je kleding. En dan niet die galajurk voor die ene avond, maar je complete garderobe. Avant-gardistisch of retro, splinternieuw of gebruikt, je hoeft het niet te hebben, als je het maar kunt dragen.

Ongemakkelijk

Het verschijnsel verspreidt zich als een olievlek over de hippe wereldsteden. Magazines die mindfulness propageren, blazen de loftrompet. Voor de meedogenloze mode-industrie is de hippe kledingbibliotheek een probaat middel tegen dreigend omzetverlies als gevolg van de toenemende koopschaamte. Wat is er aan de hand? Modemeisjes beginnen zich langzamerhand wat ongemakkelijk te voelen onder hun door modewetten gedicteerde koopverslaving. Die laat zich steeds slechter rijmen met hun ecologische en vaak vegetarische inborst.

Het is het zoveelste schaamtedilemma in de klimaatdiscussie. Jaarlijks besteden modebewuste Nederlanders voor € 20 miljard aan nieuwe kleding. Ieder jaar belandt 235 miljoen kilo kleding in de kliko. De gemiddelde draagtijd van een trendy topje of hippe retro-rok is drie jaar. Namens de modehuizen, de grootste spelers in de online platformeconomie, rijden er elke dag duizenden bezorgautootjes rond, die wolken CO2 en stikstof uitpuffen. ‘Au!’ roept het klimaat. En dan nog iets dat schuurt: die bloesjes, jasjes, rokken, opwaaiende zomerjurken en oogstrelende lingerieën worden onder erbarmelijke omstandigheden geconfectioneerd door kindslaven die net genoeg betaald krijgen voor wat vodden aan hun kont.

De oplossing? ‘Minder hebben, meer delen.’ Als we dat principe omarmen, redden we de wereld. Dus: allemaal naar de kledingbibliotheek. Je leent er geen boeken maar broeken. Tegen een passende vergoeding. Voor niets gaat de zon op. Maar kopen of lenen, de mode-industrie draait gewoon door, kinderarbeid zien we door de vingers, de afvalberg blijft groeien. Mijn oplossing: wees blij met wat je hebt hangen in je overvolle garderobekast en koop of leen eens een jaar lang niets.

Sorry, ik woon in de Creuse

Toegegeven, ik heb makkelijk praten. Ik zit niet op Instagram, ik ben geen influencer. Als ik iets op Facebook zet, mag ik in mijn handen knijpen met zes tot zeven likes. En bovenal: ik woon in de Creuse, in het hart van Frankrijk, waar helemaal niets is te doen.  Ik hoef nooit ergens heen, behalve zo nu en dan naar een begrafenis. Daar heb ik een nog respectabele zwarte broek voor, neutraal van snit, aangeschaft in 1984. Hij zat toen een tikkeltje ruimer dan nu, maar ik houd gewoon mijn adem in. Iedereen denkt daardoor dat ik mijn best doe om mijn verdriet om de overledene te verbergen. Na afloop hoor ik vaak: “Je had het moeilijk, hè, jongen”, terwijl ik de dode meestal niet of nauwelijks kende.

Buiten mijn uitvaartbroek red ik me al jaren met twee spijkerbroeken (één voor als de andere in de was is en andersom), een zomerbroek van onberispelijke kwaliteit uit de periode dat ik nog in Friesland woonde, ruim twintig jaar geleden, een retro-colbert en een half dozijn overhemden met korte en lange mouw. De samenstelling en omvang van mijn ondergoedcollectie is een privékwestie. Mijn garderobe is in de context van mijn woon- en leefomstandigheden niet uitzonderlijk bescheiden. Er zijn mannen in de Creuse die het met minder doen.

De meisjes in de Creuse malen niet om mode

Ook de meisjes en vrouwen in de Creuse lappen de dwingelandij van de modewereld aan hun laars. Ze hebben één jurk of één ensemble voor zowel droevige als feestelijke gelegenheden. Dat heeft een groot voordeel. Wie slecht is in namen bij gezichten, vindt houvast in direct herkenbare kledingstukken. Verder hebben de dames in de Creuse gemiddeld twee jurken voor doordeweeks, één spijkerbroek en één terlenka pantalon die is berekend op de reeds bestaande of toekomstige noodzaak tot anti-lek-voorzieningen. En het mirakel is: gemeten naar het actuele modebeeld is de houdbaarheidsdatum van de kleding al jaren verstreken en tóch ziet elke outfit eruit als nieuw.

Dat zit zo. Vanaf het moment dat ze opstaan, vroeg in de ochtend, tot het moment waarop ze naar bed gaan, niet al te laat in de avond, dragen de vrouwen in de Creuse hun plattelandsuniform. De Fransen spreken liefkozend van robe-tablier – jurk en schort ineen. Galant, vrouwelijk en functioneel. Rommel en knoei maar raak, achter het aanrecht of elders, je dagelijkse goed blijft er knap bij. Nieuwe kleren kopen? Nergens voor nodig. Kleren lenen in de bibliotheek? Doe effe normaal, man.

Durf trendy én duurzaam te zijn!

De goudeerlijke robe-tablier, verkrijgbaar in eigentijdse kleuren en trendy of klassieke patronen, is het enige probate middel tegen oprechte koopschaamte. Made in France, van stijlvast en duurzaam katoen. Er komen geen kinderslaafhandjes aan te pas en hij gaat een leven lang mee. Dus, modemeisjes aller landen, gooi de schroom en schaamte van je af en doe nog één keer een ultieme aankoop. Schaf een authentieke Franse robe-tablier aan, leef in het moment, en zet jezelf in je nieuw verworven kledingstuk als statement op Facebook en Instagram. Durf trendy én duurzaam te zijn!

Op maandagavond 27 december 1999 zaten mijn vrouw en ik genoeglijk aan tafel in ons eerste huisje in de Creuse. Plots hoorden we buiten een ons onbekend, vrees aanjagend en aanzwellend geloei. We openden de deur. Voorzichtig, op een kier. We werden terstond naar binnen geblazen. Iets later ging het licht uit. Een geluk bij een ongeluk: we beschikten over een royale voorraad kaarsen. We kwamen de nacht zonder kleerscheuren door. Ons huisje bleek stormbestendig. De volgende dag, na ons een eerste indruk te hebben gevormd van de ravage in de omgeving, maakten we kennis met de zojuist overleden oud-president Jacques Chirac.

Ja, je leest het goed. We maakten persoonlijk kennis met deze grote president. Op dinsdagavond 28 december zaten wij wederom in onze knusse woonkeuken. De houtoven snorde. De storm had ons weliswaar van de buitenwereld afgesneden, honderden elektriciteitsmasten waren als lucifershoutje geknapt, kabels krioelden over de wegen, maar wij waren niet voor één gat te vangen. Wij waren in het rijke bezit van een transistorradio met verse batterijen. Zo kwam het dat wij er met zacht kaarslicht bij waren toen Jacques Chirac ons departement moed insprak. Hij opende met de historische woorden: La Creuse est blessée.

En zij wás gewond, de Creuse. De tempête, die Martin werd gedoopt, sloeg in als een bom. Er werden windsnelheden van ruim 150 km/u gemeten. Bossen gingen plat, daken vlogen van huizen en schuren, schoorstenen legden het loodje, er vielen gewonden en een enkele dode, duizenden huishoudens kwamen zonder stroom te zitten. Daartoe behoorde ook het onze. Meer dan tien dagen moesten we het stellen zonder licht. Het leek wel oorlog, al had ik die nooit meegemaakt.

Troostende woorden van Jacques Chirac

Telkens als het me zwaar te moede werd, die donkerte en dat flakkerende kaarslicht, dacht ik aan de gedragen woorden van onze president, uitgesproken met die karakteristieke, aristocratische, donkerbruine, sonore stem. La Creuse est blessée. Gevolgd door oprechte uitingen van troost en solidariteit en de belofte dat de republiek er alles aan zou doen om de schade te herstellen. Het komt weer goed, zei de president, alors… En het kwam goed. Al is de schade aan de bossen van de Creuse tot op de dag van vandaag zichtbaar.

Onze paden bleven elkaar kruisen. Dankzij Jacques Chirac werd de Limousin met een voortreffelijke, tolvrije, snelweg aangesloten op Parijs. Dat kwam ons goed uit, want zo waren we sneller bij ons geliefde huisje dat toen nog een secondaire was. Boze tongen beweren dat de president zo voortvarend te werk was gegaan om zich vanuit het Élysée snel en comfortabel per dienstauto naar zijn familiekasteel in de Corrèze te kunnen verplaatsen. En vice versa. Onzin natuurlijk. Maar welke Franse president krijgt de wind niet van voren van zijn ondankbare citoyens?

Toen wij  enkele jaren geleden besloten om naast ons verblijf in de Creuse een pied à terre te nemen in Brive-la-Gaillarde, het heerlijkste stadje van Frankrijk, begrepen we pas goed hoe groot en geliefd onze president was. Hij wordt in Brive op handen gedragen. Geen kwaad woord! Er zijn wel vijf boetieks waar je shirts kunt kopen met de beeltenis van de oud-president. En het is altijd druk in die winkeltjes. In het Musée du Président Jacques Chirac, waar al zijn staatscadeaus liggen uitgestald, ontdekten we dat de president ook zichzelf een toffe kerel vond. In een ruime zaal straalde hij ons vanaf alle wanden in legio posities met zijn charismatische kop tegemoet.

Jacques Chirac, voor veel Fransen de laatste grote president

De contacten waren innig. Ik zal ze missen. Volgens veel Fransen was Chirac de laatste grote president. Sarkozy, Hollande en Macron zijn scharminkels, vergeleken bij de boomlange (1.90 m) levensgenieter en charmeur die met het grootste gemak van de wereld meedraaide met elke politieke wind of storm. Zijn persoonlijke tempête, een proces vanwege vermeende malversaties als burgemeester van Parijs, liep in 2011 met een sisser af. Chirac werd veroordeeld tot twee jaar voorwaardelijke gevangenisstraf, maar hoefde nooit te brommen.

In die donkere periode, waarin het woord corruptie als een schaduw over zijn grandeur hing, stak ik hem menigmaal een hart onder de riem. Kop op, mon grand! In de Creuse en Corrèze houden we van je. Neem nog een ortolaantje en laat ‘m je smaken! Als ze het in hun hoofd halen om je op water en brood te zetten, trekken we gele hesjes aan en bestormen we de Bastille. Het hoefde er nooit van te komen, gelukkig. En nu is hij dood. Met dankbaarheid denk ik terug aan onze Grote President, aan Mr. 5 minutes, douche comprise. Jaren geleden waarschuwde hij al voor de klimaatramp die zich voltrekt. Met de woorden: ‘Ons huis staat in brand, en wij kijken de andere kant uit.’ Hij werd 86. Een mooie leeftijd. Maandag is een dag van nationale rouw. Mijn zwarte pak hangt klaar voor de staatsbegrafenis.